نقد و شرح دشواری های دیوان شارق یزدی

میرزا غلامحسین شارق، ملقب به شارق الملک در سال 12540 خورشیدی در یزد دیده به جهان گشود. وی از کودکی به تحصیل و کسب علوم عقلی و نقلی در یزد مشغول شد. در آغاز جوانی، به تجارت روی آورد و پس از آن با روی آوردن به شغل های گوناگون تجارب متعددی کسب کرد. مدتی دبیر و مشاور مشیرالممالک بود و مدتی هم سمت نیابت مصباح الدیوان را بر عهده داشت. میرزا غلامحسین از شعرای دوره ی بازگشت در یزد بود و به علت معلومات علمی و همچنین سفرهایی که داشت در زمینه ی شعر از سرآمدان روزگار شد. وی نثر را جذاب و موثر می نوشت و برخی از مقالات او با امضاء مستعار در روزنامه ی سفینه درج گردیده است. دیوان شارق مجموعه ی سی هزار بیتی از غزلیات ، قصاید، رباعیات و مثنوی در بحر متقارب است. رباعیات او در زمان حیاتش به سال 1299 خورشیدی در شهر کرمان به صورت چاپ سنگی منتشر شده است. وی در شیوه ی شاعری بیشتر تحت تاثیر حافظ و مولوی بوده است. شارق در اشعارش از مضامینی چون مدح و ثنای خداوند، پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی (ع) و نیز مضامین عرفانی چون وحدت وجود، ترک خودپرستی، تقابل عقل و عشق استفاده کرده است. در این رساله کوشش شده است که دیوان شارق به جز مثنویات، از نظر ویژگی های زبانی، فکری و ادبی، سبک شناسی و شرح دشواری ها مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. این رساله شامل هشت فصل است: فصل اول، درباره ی مبادی تحقیق است که در آن تعریف موضوع، سابقه ی تحقیق، هدف و روش کار بیان شده است. فصل دوم، تحقیق درباره ی آثار و احوال شارق است که در آن به تفصیل از دوران زندگی ، معاصران، سفرها، تالیفات و هنر خوشنویسی او بحث شده است. در فصل سوم، با توجه به این که شارق در دوره ی مشروطه می زیسته جریان های شعر مشروطه و معاصر و ویژگی های آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم، بررسی و تحلیل اشعار شارق در سطح زبانی است و اشعار وی از حیث ویژگی های سبکی و موسیقی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنج، به بررسی ویژگی های ادبی، آرایه های بدیعی و صناعات ادبی اختصاص یافته و شامل مباحث علم بیان و صور خیال از قبیل تشبیه، استعاره و کنایه است که بعد از تعریف مناسب برای هر مورد شاهد مثال ذکر شده است. فصل ششم، شامل بررسی ویژگی های اشعار شارق در سطح فکری است و انعکاس افکار شاعر در سروده های او تجزیه و تحلیل شده است. در فصل هفتم، دشواری های اشعار شارق مورد بررسی قرار گرفته است و مباحثی از قبیل کلمات دشوار، ترکیبات، کنایات، تلمیحات و اصطلاحات همراه با نمونه هایی گنجانده شده است. در پایان نتیجه گیری کلی به صورت خلاصه از تمام فصول به عمل آمده است.